Dagboek April 2015
Leerproces
Zelftransformatie door zelfobservatie
Vipassana betekent letterlijk 'de dingen zien zoals ze werkelijk zijn.' Het is een proces van geestelijke zuivering door zelfwaarneming. Het is een van de oudste, eenvoudigste en meest gebruikte meditatietechnieken. Hoewel de leer teruggaat op het onderricht van Boeddha is het in wezen geen godsdienst. De techniek wordt wereldwijd gebruikt door mensen uit de meest uiteenlopende godsdiensten en culturen.
Zoals met zoveel andere meditatiemethoden is deze benadering gebaseerd op de fysiologische wetten die ons lichaam beheersen, met als voornaamste handvat de ademhaling. Ademen is iets wat we altijd doen zo lang we leven, en we kunnen er altijd tot ons eigen voordeel op teruggrijpen.
Zuivering
Gautama de Boeddha onderwees deze techniek reeds als een universele remedie voor universele kwalen, als ‘de kunst om te leven.
Het doel is de geest te zuiveren van allerlei beperkingen en misvattingen en het hoogste geluk op aarde te bewerkstelligen, door los te komen van stoffelijke beslommeringen en de geest te ontplooien zodat hij tot verlichting komt. Belangrijk is wel dat het om een techniek gaat die niet tot een bepaalde kerk of sekte behoort, maar voor iedereen vrij toegankelijk is met behoud van de eigen overtuigingen en waarden.
Genezing – niet enkel het genezen van ziektes, maar het wezenlijk helen van al het menselijk lijden – zou het resultaat moeten zijn.
Zelf beoefen ik geen enkele techniek. Wat ik ervan weet, heb ik links en rechts samen gesprokkeld.
Relaxatie
Ik ben ooit vertrokken van de relaxatietechniek van Jacobson zoals reeds uiteengezet op 20-21 april 2014, en ook vermeld op 26 januari 2013 in dit dagboek, aangevuld met allerlei elementen die ik links en rechts in de literatuur heb samen gesprokkeld, onder meer The Lazy Man’s Guide To Enlightenment, een filosofisch essay van de Amerikaan Thaddeus Golas uit 1971.
Het verschil tussen wat ik doe, en Vipassana uit de Indische traditie, of Mindfulness, een westerse moderne benadering, is niet zo groot. Er kunnen verschillende manieren bestaan om tot mediteren te komen, en wellicht is mijn manier niet voor iedereen weggelegd. Ik ben ook geen meditatieleraar. Ik zet de kennis elke dag in, in de medische praktijk als huisarts, al was het alleen maar om mijn eigen psychisch evenwicht in stand te houden, en het is niet zinvol daarbuiten nog te proberen leraar te zijn. Bovendien volg ik geen systeem dat zich laat samenvatten of aanleren, maar gewoon mijn intuïtie en ervaring, en die zijn moeilijk op anderen over te brengen.
Het heeft zo veel goed gedaan in mijn leven, dat ik denk dat ik het iedereen mag aanraden, rekening houdende met de eigen gevoeligheden en kwetsbaarheid.
Afbeelding: Sylvain Despretz, portret van Thaddeus Golas.
Andere kijk
Wat je niet hebt gekend kun je niet plaatsen.
De andere benadering van meditatie waar Edel Maex het over heeft vind je in methoden die gebruik maken van contrast. De bedoeling is te ontsnappen aan de dagelijkse routines en een ander standpunt in te nemen, als het ware van op afstand en op die manier naar jezelf te kijken. Dat is heel mooi om doen, maar het is niet van gevaar ontbloot voor kwetsbare zielen.
Normaal is voor jou wat jij gewend bent. “Als je opgegroeid bent in een situatie van lichamelijk of psychisch geweld, ervaar je dat als maar normaal. Je schrikt als je merkt dat anderen dat niet normaal vinden.”
Naarmate je opgroeit kom je er meer en meer achter dat er in de buitenwereld andere waarden en verhoudingen ontstaan.
Brug
Wanneer de tegenstellingen groot zijn, en als er een sfeer van verzwegen geheimen is ontstaan, zoals zo vaak het geval is in situaties waar geweld heerst, dan kan het soms moeilijk worden om die kloof te overbruggen. Je hebt niet geleerd met ware liefde om te gaan, en je mist er de instrumenten en de woordenschat voor.
Zo kan het voorvallen, dat iemand die een pijnlijk geheim uit het verleden meesleept, in een crisis geraakt op het ogenblik in hun leven dat hij of zij een liefdevolle partner ontmoet. Op dat moment kom je erachter; dat al hetgene dat altijd al normaal is bevonden, misschien toch niet zo normaal is. Daardoor ga je je hele jeugd, en in een moeite door je hele persoon in vraag stellen.
Iets gelijkaardigs kan zich voordoen, als zo een gekwetste ziel op zoek naar verlossing in meditatie bij een goede leraar, en/of in een groep van liefdevolle en respectvolle mensen terechtkomt. Iemand dat dat niet kent, om de simpele reden dat hij of zij dat nooit heeft meegemaakt, kan dit als behoorlijk bedreigend ervaren. Je weet niet wat je overkomt en je weet niet hoe je een houding te geven.
Inzicht
Door een praktijk van liefdevolle aandacht voor jezelf aan te vatten, kan er heel veel zichtbaar worden. Inzicht in jezelf verwerven is geen geruisloos proces, maar iets dat met vallen en opstaan gebeurt en met sterke emoties gepaard kan gaan. Het is op zich niet verkeerd als de meditatie oude pijn opnieuw wakker maakt. Het kan integendeel heilzaam zijn voor zover er gelegenheid is tot verwerking. Het is wel een groot probleem als je die overweldigende pijn niet weet te bevatten.
Dan wordt het gevaarlijk en kan het ontsporen. “Het is maar veilig als het vermogen om te bevatten (kshanti) groeit evenredig met wat vraagt om bevat te worden.” Deze Indische wijsheid is perfect overal toepasbaar. “Iemand vroeg ooit aan een bekende Vipassana-leraar waarom hij aan een nieuw aangekomen studente enkel een samata-oefening (stoppen) gegeven had en geen instructie in vipassana (kijken) zoals anders.” ‘Te veel pijn’, was het antwoord.
Meditatiepraktijken
Het is meer doen dan denken.
We kunnen het hier in het lang en in het breed over meditatie hebben, maar daarmee hebben we nog niet gemediteerd. We moeten het niet zien als een theorie maar als een praktijk, die je bewust beoefent volgens een methode die je zelf kiest. Volgens Edel Maex kun je het grote aantal mediteermethoden grofweg in twee grote groepen indelen.
De eerste manier bestaat erin dat je aandacht gaat besteden aan de dingen die je voorheen niet zag liggen. Dit geldt vooral voor alle methodes die gebaseerd zijn op ‘stoppen en kijken.’
Gezichtsveld
Zolang je in de maalstroom van je leven door raast, lijkt er niet echt iets aan de hand. Velen van ons hebben hun dagelijkse routines, en die wil je kost wat kost volhouden. Je gaat maar door met oogkleppen aan als een trekdier, en je ziet niet meer wat links en rechts van je gebeurt.
Om aan het drukke leven van elke dag deel te kunnen nemen, offeren wij grote segmenten van ons blikveld op, wat leidt tot een toestand van bewustzijnsvernauwing, waarin veel voor ons onzichtbaar blijft. Als je nu even de knop omdraait, en je stopt er gelijk effe mee, om uit de maalstroom te stappen en als het ware van op een afstand toe te kijken, dan kan het gebeuren dat je schrikt van jezelf.
“Je kijkt naar je gedachten, je gevoelens. Je neemt contact met je ademhaling met je lichaam. Dat is niet zo vanzelfsprekend, voor niemand. Het is een ingrijpend proces.”
Schok
Als je in een meditatieoefening je aandacht opnieuw bij je lichaam brengt, kunnen er herinneringen wakker worden die je lang vergeten was.Het kan een mens door elkaar schudden, zeker als er in het verleden sprake is geweest van traumatische gebeurtenissen, zoals bij volwassenen die als kind in h un lichamelijke integriteit zijn aangetast.
Wat je dan vaak ziet, bij diegenen die geestelijk geweld hebben overleefd, is dat er een psychisch zelfbeschermingsmechanisme in werking is getreden, waarbij bepaalde lichamelijke sensaties als het ware uit het bewustzijn gesloten werden. Het komt overeen met de inkapseling van pijnbronnen, waar we het eerder deze maand over hadden in dit dagboek.
Als een dergelijke inkapseling heeft plaatsgevonden; dan zal dit tijdens de meditatie de kop opsteken, en moet er alsnog mee afgerekend worden. Het kan soms de krachten ogenschijnlijk te boven gaan en dan is het wellicht tijd om naar de hulpverlening te stappen, of naar een vertrouwenspersoon in je omgeving.
Meditatie zal je psychische integriteit ten goede komen op voorwaarde dat de slapende bommen uit het verleden ontmijnd en weggeruimd worden.
Kijken
Meditatie en mystiek raken elkaar.
Of de ziel zich tijdens het mediteren nu in God, dan wel in de kosmos uitstort, doet heden ten dage niet meer zo ter zake. Niemand heeft daarover de waarheid in pacht. Je kunt het verschijnsel van de meditatie en de mystiek met of zonder godsdienstige bril bekijken.
Iedere vogel zingt zoals hij gebekt is. Mensen zullen hun ervaringen, die zich .in het geval van de mystiek voorbij de woorden situeren, weergeven aan de hand van de symbolische woordenschat waar ze over beschikken.
We moeten daar niet meewarig over doen, maar het ook niet meteen afdoen als oudewijvenpraat. Het beeld dat we krijgen van de mystieke ervaring is afhankelijk van de manier waarop mensen zich uiten, aan de hand van de geestelijke bagage waarover ze beschikken en onderhevig aan de beperkingen waarmee ze behept zijn.
Stoppen en kijken
Deze gevoelens onder woorden te brengen, gaat des te moeilijker omdat het om iets onzegbaars gaat, anders zou het geen mystiek zijn.
Op veel van mijn jonge lezers van vandaag maakt alles wat naar godsdienst ruikt een sinistere indruk. We moeten daar niet bang voor zijn, en we kunnen onbedreigd luisteren naar wat deze zielen ons te zeggen hebben, over datgene waar geen woorden voor zijn. We moeten daar niet over oordelen, maar we mogen ons er over verwonderen.
Je kunt heel goed meditatie hebben zonder mystiek, en mystiek zonder meditatie, maar er is een raakvlak tussen de twee werelden, en dat is waar het gebeurt. Daar situeert zich een interessant ervaringsgebied dat ik mateloos boeiend vind, en waar ik graag meer zou over weten.
Het is net daar dat zich de meest intense ervaringen kunnen voordoen, daar waar de ziel zich ogenschijnlijk, zij het voor even aan de werkelijkheid ontworstelt. Het is niet omdat we God zoeken dat we hem vinden, maar soms is het alsof hij ons gevonden heeft en zijn licht in ons uitgiet.
Onpeilbaar
Ik moge verwijzen naar mijn roman over Molinos, elders op deze site, waar ik enkele kwesties omtrent de mystiek en het rustgebed heb uiteengezet.
Ik moet dat niet opnieuw proberen te doen. Ik zou intussen de raad geven aan alle geïnteresseerden, godsdienstig of andersgezind om het even, niet aan de meditatie te beginnen met de godsontmoeting als doel voor ogen.
Ik zie het meer als een contact maken met de diepere lagen van jezelf, die in het dagelijkse leven met zijn oppervlakkige beslommeringen niet goed aan bod komen. Daar gaat een helende werking van uit. Door alle activiteiten los te laten kun je in contact komen met je inwendige zelf, dat is het voornaamste. Mystieke ervaringen zijn daarbij meegenomen, maar niet eens het belangrijkste. Van veel meer belang is je persoonlijke geestelijke ontplooiing over de jaren heen en daar zal het mediteren alleen maar goed voor doen, zo nodig onder begeleiding van een raadsman. Of vrouw.
De onzen
De jezuïetenorde vond kort na 1600 een nieuwe bakermat.
Contemplatie en meditatie vormen de grondslag van de opmerkelijke spiritualiteit van de jezuïeten. Wanneer de orde begin zeventiende eeuw door het succes en de internationale verspreiding uit elkaar dreigt te spatten, ontstaan spanningen, bijvoorbeeld omtrent de Spaanse dominantie binnen de centrale organen van de orde.
Om iets aan de middelpuntvliedende krachten te doen moeten de leden opmerkelijk genoeg meer bidden en mediteren zoals we gisteren zagen. De meditatie, vaak onder de vorm van contemplatie, wordt hier een instrument dat dient om een welbepaald beleid uit te voeren.
Binnen en buiten
Er wordt in de pennentwisten van die jaren vaak onderscheid gemaakt tussen binnen en buiten. Binnen de orde zijn we ‘onder de onzen’ en wordt vertrouwelijke informatie gedeeld, die de anderen, de ‘buitenwereld,’ onthouden blijft. Het is de basis van de dubbele moraal waarvan jezuïeten vaak verdacht werden. Naar binnen toe geldt een ander verhaal en heersen andere wetten dan naar buiten toe.
Die opdeling in het collectieve vlak weerspiegelt de opdeling tussen de binnen- en de buitenwereld van het individu. De jezuïet zal met behulp van gebed en meditatie inwendig orde op zaken stellen, juist om in staat te zijn naar buiten toe een geordend en doeltreffend optreden te bewerkstelligen.
Door naar een inwendig zwaartepunt van vrede en sereniteit in jezelf te peilen, kun je naar buiten toe voldoende geduld en zelfbeheersing aan de dag leggen, om het doel naderbij te brengen. Het is een vorm van contemplerend en mediterend in het leven staan, en volop aan de schepping deelnemen, met behoud van je eigen innerlijke evenwicht.
Resultaat
Het is een houding die haar vruchten afwerpt zowel voor het individu, dat zich met een betere controle over het inwendige milieu beloond ziet, als ook voor de organisatie van de orde die de splijtzwammen zal weten te overwinnen, om een echt internationaal karakter aan te nemen. Het zijn groeipijnen, die worden overwonnen door een overwinning op zichzelf te behalen, berustend op spiritualiteit, waar ook een mystieke kant aan vast zit.
Voor zover het mediteren in staat is de geest tot ontspanning te brengen en je binnen te voeren in je eigenlijke innerlijk, krijg je de kans beter met jezelf overeen te komen. Daarbij komt het vaak tot mystieke ervaringen die allerlei vormen aan kunnen nemen. Het kan om een gevoel van overgave aan de harmonie van de kosmos gaan. Of het idee dat er contact met een andere werkelijkheid is geweest, en dat die van Goddelijke aard is.
Daarover later meer.
Afbeelding: Athanasius Kircher (Geisa, 2 mei 1602 – Rome, 27 november 1680)
Meest recente commentaren